Сондай әшекейдің бірі – құдағи жүзік. Жұмсақ, қақтауға төзімді, оңай өңделетін металл – күмістен жасал-ған. Қос саусаққа бірдей киілетін үсті шаңырақ тәрізді жалпақ, беті көлем-ді, кейде күмбезді болып келеді. Жарқыраған ашық түсті күмбезге екі жерден шаңыраққа ұқсас өрнек не-месе кей кезде үшбұрышты, дөңгелек секілді өрнектер салынған. Жүзіктің ортасындағы бөліп тұратын ұзын со-пақша келген пішін – некені сақтап қалуда үлкен рөл атқаратын ұрпақ жалғастығы ырымына негізделген. Астында екі саусаққа қатар киілетін қос бауырдағы болады. Құдағи жүзік-тер көбіне Қазақстанның батысы және оңтүстік-батысында жасалған.
Құдағи жүзікті қыздың анасы құдағиына бір жылдан соң тарту ету үшін арнайы жасатқан. Бірақ барлық құдағиға бірдей мұндай дәстүрлі тар-ту жасалмаған. Құдағи жүзік – жаңа түскен келініне аналық мейірім шуа-ғын төге білген парасатты құдағилар-ға ғана және құдандалы екі рудың бір-біріне ынтымағы үшін сыйға тар-тылатын дәстүрлі сыйлық. Екі саусақ-қа кигізілуінің өзіндік себебі де бар: екі елдің баласы тіл табысып, бір ша-ңырақ көтеріп, бір отбасыға айналды дегенді білдіреді екен. Ірге көтерген шаңырақтың босағасы берік, ғұмыры ұзақ болуын қос құдағи осы жүзіктей берік ұстап, көңіліміз күмістей таза, жарқырап жүрсін деген ниетпен та-ғылған. Оң қолының ортаңғы екі сау-сағына кигізгенде, төрт саусақ сыр-тын түгел жуық жауып тұрады. Зер-герлік бұйымдар көбінесе асыл тас-тармен безендірілетін болған. Қазақ оны «тас» немесе «көз» деп атайды. Мұндай са-лыстыру да кездейсоқ емес, орнатыл-ған тас бәрін байқайтын, қорғайтын көз ретінде қабылданып, онда сый-қырлы күш бар деп саналған. Үлкен, тасбақа қабығына ұқсас жүзіктер ұзақ өмір символы деп қабылданған. Өйт-кені шығыста тасбақа ең ұзақ жасай-тын жәндік деп есептелінеді.
Құдағи жүзік – адамдар арасын-дағы сыйластықтың, адамдарға көр-сетілген ілтипаттың, құрметтің белгісі.
«Заманды өнер жасайды» деген-ді жеткізген бабаларымыз өздерінің жүріп өткен жолдары мен көңіл тол-қыныстарын қолөнермен бірге өріп, жеткізіп отырған. Сыры мен сымбаты бөлек мейлінше қарапайым қолда-ныстағы қолөнер бұйымдары алдағы уақытта да ғасырдан ғасырға жалға-сып, өнегелі ғұмырын ұзарта бере-тінінде сөз жоқ.
Суреттегі құдағи жүзіктерді музей қорына 1991 жылы белгілі ғалым Мәтжан Тілеужанов тапсырған екен.
Гүлмира ҚАУЛАНОВА,
БҚО музейі қор бөлімінің меңгерушісі