Кезкелген тәуелсіз мемлекеттің елдігін дәлелдейтін өзінің туы, елтаңбасы мен әнұраны болады. Сол кезеңдегі газет беттерінде жарияланған мақалалар-ды оқи отырып, Алашорда үкіметінің ұранын бірауыздан «Жасасын Алаш авто-номиясы!» болған деп айтуға болады.
Ал Алашорда үкіметінің туына келер болсақ, күні бүгінде ғалымдар арасын-да кейбір қайшылықтар бар. Олардың бірі Алашорда туының түсі қызыл, екін-шілері ақ, ал енді біреулері жасыл түс-ті болғандығын алға тартады. Солар-дың ішінде қолда бар нақты мәлімет-терге сәйкес, Алашорда үкіметінің екі түсті туы болған.
Оның біріншісі Семейдегі Алашор-да үкіметінің шығыс бөлігінде ақ түсті ту болған. Азамат соғысы кезінде 1918 жылдың 18 маусымында талтүсте Алаш-орда басшылары мен әскери отряды Семей қаласына келіп кірді. Әскери жа-сақтың саны 500 адам және олармен бірге орыс офицер-инструкторлары бар болатын. Семейде шығатын кадеттік «Свободная речь» газетінің жазуынша, келесі күні кешкі сағат 6-да Никольский шіркеуі маңындағы алаңға Алашорда әскері сапқа тұрғызылды. Уақытша Сі-бір үкіметінің Алашордамен одақтасты-ғы негізінде әскерге болысуға келген офицерлері тарапынан сәлемдесу рәсі-мі өткізілді. Бұл кездесуге Әлихан Бөкей-хановтың келуіне орай, Хамит Тоқта-мышевтың бұйрығымен атты әскер «Ал-ла» деп ұран салады. Алаш атты әскері-нің ақ түсті желбіреген туында «Жаса-сын Бүкілресейлік және Сібірлік құрыл-тай жиналысы», «Жасасын Отанның адал ұлдары!», «Алла Жар!» деген жа-зу кестеленген еді. Тарихшы Сейітқали Дүйсеновтың айтуынша, ортасында сонымен бірге киіз үйдің суреті болған. Бұл ту туралы ақпараттардың аз болуы-на орай, әлі де болса зерттеуді қажет етеді.[«Алашорда әскері туралы не бі-леміз?», 5.05.2014 ж. Tonykok.kz]Екіншісі біздің Сырым ауданында-ғы Алашорда мұражайында тұрған жа-сыл түсті ту. Бұл тудың қойылуына себеп болған С. Мұқановтың «Өмір мек-тебі» кітабындағы «Алаш туының жыр-тылуы» тақырыбында суреттелген оқи-ға негізге алынған. 1925 жылдың сәуі-рінде Кеңестердің астананы Орынбор-дан Қызылордаға көшіру туралы 5-ші сиезі өтеді. Жиынның аты «Коммунис-тер сиезі» болғанымен, оның «Алашор-да» сиезіне айналып кеткенін С. Мұқа-нов, С. Сейфуллин сияқты жазушылар «тісін басып» отырып суреттейді.
Бірін-бірі толықтыратын «Өмір мек-тебі» мен «Тар жол тайғақ кешудегі» су-реттеулерге қарағанда, сиездің сахна-сындағы президиум столының артына желбірете ілінген тулар болған. Сол ту-лардың арасында Алаштың жасыл туы да қойылған. С. Мұқанов жазады: «Угар (Мұқатай Жәнібеков) мені клубтың іші-не алып кіріп, сахнаға таянды да, «Оқы ананы», - деді президиумға даярланған столдың сырт жағына ілінген көп тулар-ды нұсқап:
- Әне, бір жиегін оқамен көмкеріп, шашақпен безеген жасыл тудың бетін-дегі жазуды оқы!
Жасыл туға көзімді тіксем тозың-қыраған шұға, бетіне араб әрпімен «Лә иләһа илла-алла, Мұхамәдүн Рәсул алла» деп, оны айнала, «Жасасын Алаш автономиясы!» және «Алаштың Ойыл-дағы атты әскер полкі» деп жазылған!.. Осындай ту советтік сиездің сахнасына, советтік тулардың арасына қайдан ілі-нуі көзі көрмеген, адамның ақылына сыймайтын нәрсе...» [С. Мұқанов «Өмір мектебі», Үшінші кітап, «Жазушы баспа-сы», Алматы-1970 ж.]
Сәкен Сейфуллиннің осы сиезден соң қазақ ұлтшылдарына қарсы күресі баяндалған коммунистік сәлеммен Сталинге жазылған 11 беттен тұратын хаты табылды.
С. Сейфуллин Қазақ халқының тари-хында үлкен маңызға ие болған V ке-ңестер сиезінің маңызын төмендетіп «Сипаттама үшін мына бір кішкентай оқиғаға үлкен маңыз беріп келтіремін. Ақмешіт (Перовск) қаласында V Бүкіл-қазақ сиезі ашылды. ...Сиез ашылған-нан кейін екінші немесе үшінші күні маған бір жолдас: «Мәжіліс өтіп жат-қан залдың ортасындағы қызыл тулар-дың жанында Құраннан аят жазылған Досмұхамедов басқарған батыс «Алаш-орданың» жасыл туы қойылыпты», - де-ді. Мен алғашында сенбедім, бірақ қы-зыл тулардың ортасында жасыл тудың тұрғаны есіме түсті. Кейбір жолдастар реніш білдірді. «Алашорданың» туы орнынан алынды. Кейін «Бір орыс қызметкері білместікпен іліп қойып-ты», - деп түсінік берілді. Құрылтай-дың техникалық жағын жоғары білімді адамдар басқарды емес пе?», – деп мағлұмат берді»деп жазады. [ҚР ПМ. 811-қор, т-24, іс-243. пп 7-17 С. Сейфул-линнің Сталинге хатынан, 9-10-бет]Пойызбен Орынборға қайтып келе жатқанда бұрынғы «алашордашыл», кейін Оқу комиссариатында қызмет атқарып жүрген қарт учитель Елдос Омаров Сәкенге: «Түптегенде, бізше (яғни, алашордаша) болып шықты. Сиез біздің алашордалық жасыл ту-дың саясында ашылды» деген екен.
1917 жылы сәуірде өткен 1-Орал облысы қазақ сиезін ұйымдастырушы-лардың бірі Әбдірахман Әйтиев Алаш әскері туралы өз естелігінде: «...Жина-лыста Халел Досмұхамедов Жаһанша-ны Ойыл уәлаятының ханы етіп сайла-ды. Еуропаша айтқанда, Премьер-Ми-нистр және Әскери Министр қызметі-не сайланды. Осы жиналыста ол Діни Басқарма құрып, оның басына Хаирша Ахметжановты қойды. Діни адамдар-дың ықпалымен оның мемлекеттік жа-лауындағы Мұхаммед пайғамбардың жасыл түсті, жарты аймен безендіріл-ген белгісі көп нәрседен хабар бере-ді. Онда діни символ ретінде жазыл-ған «Құдай біреу, Мұхаммед – оның өкілі» деген жазу бар. Бұл жалау Бү-кілресейлік Орталық Атқару Комите-тінің архивінде сақталған. [«Қазақ ұлт азаттық қозғалысы» 7-кітап, 42,44-бет]Белгілі тарихшы Тұрсын Жұртбай «Ұраным – Алаш!..» кітабында 1917 жылы 19-22 сәуір аралығында өткен Орал қазақтарының І құрылтайында Халел Досмұхамедов:
«Біздің мақсатымыз – ел билігін ха-лықтың өз қолына беру, қазақ халқы автономияға ие болып, алдағы уақыт-та өз тағдырын өз қолына алуы тиіс. Біз тапқа, жікке бөлінбейміз, біртұтас халық ретінде болашақ үшін күресеміз. Жайық өңірін мекендеген басқа ұлттар-мен достық одақ құрып, олардың өз-ара араздасуына жол бермеуіміз керек, өйткені бұл – заман тудырған біздің тағдырымыз. Қазір желбіреп тұрған бостандықтың жасыл туы бәрімізді бірлікке, бауырластыққа шақырады. Қазақтың қара шаңырағы бәріне де пана бола алады...» , – деп сөйлегенде төрде тұрған «Құран» аяты жазылған жасыл Ту осы Ту еді. [«Бостандықтың аятты жасыл туын тіккен...» (Түрме әф-санасы). Екінші кітап,. «Ел-Шежіре», АЛМАТЫ – 2010]Тудың кейінгі тағдыры туралы С. Мұ-қанов: «Осы туды маған көрсеткен Угар (Мұқатай) Жәнібеков, мен «неге бұлай?» деп сұрап үлгірмей, сахнаға қарғып шы-ғып, жұлқып түсірем дегенде ілінген тулардың бәрін жығып алды. Оған қара-мастан, Угар Алаш туын бөліп алды да, бір шетін табанына басып тұрып, дарыл-дата кеп жыртты... Сол күні кешке ашыл-ған сиезге Угар қатысқан жоқ. ...Бірер жылдан кейін Угар қайтыс болды деген хабар естідік.»
Жоғарыдағы мәліметтерді қарай отырып, мынадай қорытынды жасауға болады:
1) Алашорданың батыс бөлімшесі-нің жасыл түсті туы болған деп анық ай-туға болады;
2) Жасыл түсті ту Алашорда үкіме-ті құрылуының алдында 1917 жылдың сәуірінде өткен Орал қазақтарының 1-сиезінде қабылданған;
3) Тудың жасыл түсті болуы ол Мұ-хаммед пайғамбардың (с.а.с.) бейбіт түсті туы негізінде алынған және қосым-ша жарты ай белгісі де болуы қажет;
4) Алғашында «Ойыл уәлаяты» атал-ған Алашорданың батыс бөлімшесі ді-ни, ұлттық, әрі хандық идеологияны білдіретін ерекше мемлекеттік бірлес-тік болды деуге негіз бар.
Алаштың арманы болған тәуелсіз-дікке қол жеткізген бүгінгі қазақ елінің туы енді ешқашан еңкеймесін!