«Соғыстың алды, 1939-40 жылдар шамасы еді. Менің бозбала оқушы кезім. “Қызылақырап” козхозында тұ-рамыз. Байбақты Қынықтың Итес ата-лығынан шыққан Бақа Ерғали деген аңшы болды. Бәкене бойлы, көздері кішкентай өткір, құлағы қалқиған, мінезі қатал кісі еді жарықтық. Ауыл-да «Бақа Ерғали келе жатыр» десе, жылаған бала қоятын. Өзі аңшылы-ғымен қатар құмалақшы, тамыршы еді. Аурудың тамырын ұстап жіберіп: «е, пәлен күн өмірің қалыпты ғой!» деп төбеден ұрғандай айтып салатын да, айтқаны дәл келетін. Ел сонысына бола да сескенуші еді.
Ол кезде тамақ тапшы. Ерекең күзде егінге қонып, таңертең қана-тына мұз қатып, бірден ұша алмай қалатын дуадақтарды ұшқыр атпен қуып, қамшымен ұрып ала беретін. Жаз болса, судың ішіндегі қамыс, қо-ғадан пайда болған аралға көптеген қақпан құрып, үйректі қырып тастай-ды. Түнде суға түсіп құс ататын да өнері болушы еді.
Бір күні Ерғали түнде суды бойлап келе жатса, алдынан қарауытып бір кісінің сұлбасы шығады. Шақпақ ша-ғып қараса, түкті құбыжық көрінеді. Мылтықпен басып салыпты. Жаман дыбыс шығып, әлгі дене құлайды. Ерекең саспай, жүндес құбыжықты ауылға сүйреп әкеліпті. Ертесі ел көріп шошып кетті дейді.
– Бұл – суда жүретін сұмырай де-ген болады. Пәлені үйге кіргізбеңдер. Үйдің төбесіне шығарып, мұржаға жеті жерден байлап қойыңдар. Жоқ-таушысы болса, келіп алып кетер, - депті бір қария.
Айтқандай, алты күн өтіп, жетінші күні түнде әлгі құбыжықтың денесі жоқ болып шығады. Содан былай Ерекең «сұмырай атқан Ерғали» ата-нып кетіпті.
Сол Ерекеңнің ешкімнен сескен-бейтін қасиетіне кешікпей өзім де куә болдым. Ол кезде колхоз егін егеді. «Қойшекен» атты жерде егін брига-дасы бар. Жалпақ егіннің бір шетіне таяу Үшоба деген жер болды. Ежел-ден перінің ордасы болған, пері ие-ленген деп елдің бәрі қорқады. Егін алқабын күзетуге де батылы барып ешкім шыға қоймады.
Ерекеңнің 70-тің үстіне келген ша-ғы. Егін күзетуге кісі таба алмағасын, басшылар Ерғалиды қолқалап көн-дірді. Ерекең атпен жүреді. Үш мезгіл келіп қостан тамақ ішіп кетеді. Түнде егін басына қонып жүрді. Бір күні таңда қос басына келгенде:
– Жезде, бетіңізге не болған? Қи-сайып кетіпті ғой, - деді ойнайтын балдыз әйелдердің бірі.
Бәріміз жапырлап келіп қарай-мыз. Бақа Ерғалидың бет-аузы түп-түгел оң жағына қарай ауып кетіпті.
– А, солай ма? Көптен бері аңды-сып жүр еді, ақыры ебін тапқан екен ғой, – деді Ерғали, – Бәсе жаңа келе жатқанымда Үшоба жақтан бір жылы жел соғып өтіп еді-ау! Қап, бәлем, тұра тұр, мен де тегін қоймаспын! – деп әлдекімге кіжініп сөйледі де, қайтып ешкімге тіс жарған жоқ.
Содан бері күн сайын бақа Ерғали-дың бетіне қараймын. Беті баяғыша оң жағында. Өзі ешкіммен сөйлес-пейді. Жатса-тұрса «Ғаршыл көрдім, Ғаршыл көрдім» деп күбірлеп, аузы тыным таппайды. Мұнысы несі екен деп аң-таңмын. Осы бір ауыз сөзді 17 күн тынбастан сарнап жүрді. Он сегі-зінші күні ертеңгілік түнгі күзеттен келгенде бетінің орнында екенін көрдік.
– Жезде-ау, бетіңіз қалпына келіп-ті ғой, – деген баяғы балдызының сөзіне:
– Е, шөпке де, шөңгеге де атын жария қылып айтып қоймағасын, ар-ланып, өзі келіп түзетіп кетті ғой, - деп Ерекең кеңк-кеңк күлді.
Ерекеңнің сондағы Ғаршыл дегені – пері патшасының есімі екен.

Жәнібек ӘБІЛПЕЙІСОВ,
Атамекен ауылы,
Батыс Қазақстан облысы