– Тілек мырза, мұнай-газ саласын неліктен таңдадыңыз? Шетелде білім алуға неге қызықтыңыз?
– Бұл еліміздің экономикасындағы басым бағыт болғандықтан, осы саладан бағымды байқамаққа бел будым. Орал қаласындағы Жәңгір хан атындағы БҚАТУ-да осы сала бойынша білім алдым. Екінші курста оқып жүргенімде әкем жалақысынан ауысқан қаржысын маған беріп, ағылшын тілін үйренуге жол сілтеді. Оралдағы неше түрлі тілдік курс-тарда оқып, кейін жоғары оқу бітірге-сін мамандығым бойынша қызметке ор-наластым. Саланың күрделі мәселелері кездескенде біліктілігімді арттыра тү-суім керектігін сездім. Алдымен АҚШ-тың тіл оқуына тапсырып, Техас орталығы Остинді таңдадым. Техастың мұнай ас-танасы екендігін бала кезден естіп өс-тік, не болса да, мұнайлы жерде бола-йын деп, сол жерді жөн көрдім. Елу мың-дай студенті бар ондағы университет-тің профессорлары мықты болды. Екі семестр сонда тіл оқыдым. Содан соң емтихан тапсырып, магистратураға төрт-бес университетке өтініш жібердім. Со-ның екеуі қабылдады. Бірі – Питсбург, бірі – Колорадо. Алдыңғысы химия са-ласына маманданған. Ал мұнай сала-сына маманданған Колорадо универ-ситетінің деңгейі – АҚШ-та төртінші, әлем бойынша алтыншы орын. Осы бі-лім ордасына құжат тапсырып, қабыл-дандым. Тіл курсының екінші семестрін-де оқып жатқанда жанұям келді. Шә-кіртақым бір адамның өмір сүруіне есептелгендіктен, жанұямызға аздап қиындау болды. Бірақ одан да өттік. Колорадоның Голден деген қаласына орналастық. Кішігірім қала білім алуға қолайлы болды. Табиғаты Алматыға қатты ұқсайтын.
Мамандығым – мұнай-газ инжене-рингі. Магистратура Англияда бір жыл болса, АҚШ-та екі жыл. Мықты универ-ситеттердің дипломдық жұмысқа тала-бы да жоғары болады. Дипломдық жұ-мысың оларға ұнамаса, оқуыңды жал-ғастыра бересің. Дипломдық жұмысы-ма тақырып қылып атын нақты көрсет-песем де, Батыс Қазақстандағы бір мұ-най кен орнын алдым. Себебі өзім жұ-мыс істеп, жақсы білген орынды зерт-теу оңайырақ. «Жайық мұнай» мекеме-сі жұмыс орнымды сақтап қалды. Қо-сымша шәкіртақы қарастырды. Диплом-дық жұмысыма деректерді пайдалану-ға рұқсат берді. Дипломдық жұмысыма тым ауқымды тақырыпты қамтып, 4 се-местрде жұмысым аяқталмай қалды. Ал «Болашақ» бағдарламасы екі жылға қар-жы бөлген. Еңбегім университет ғалым-дарына ұнап, олар тағы бір семестр жұ-мыстануыма қаржы бөлді. Елге оралған соң мекеме қызметімді жоғарылатты – бұрғылау бас инженерімін. Үйреніп кел-ген іс-тәжірибемді біртіндеп салаға ен-гізіп жатқан жайым бар.
– Отандастарыңызбен қатынас қа-лай болды?
– Остинде елу шақты қазақ болды. Наурыз мейрамын алаңға киіз үйімізді тігіп, ерекше тойладық. Колорадода жиырма шақты қазақ қатар оқыдық. Кездесіп, қонаққа шақырысып, бір-бі-рімізге сабақтан көмектесіп жүрдік.
– АҚШ-та жұмыстың ұйымдасты-рылуы қалай? Адамдардың өзара қа-рым-қатынасы ше? Айырмашылық байқала ма?
– Университетте профессордың кө-мекшісі болып жұмыс жасадым. Бюро-кратия барлық жерде бар ғой. Бірақ оларда әр саланың маманы өз саласын ғана мықты біледі. Соған мектеп жасы-нан дайындалады. Ата-аналары сол бо-лашақ мамандығына икемдей бастай-ды. Мәселен, математиктері география-ны білмесе, оны әбестік санамайды. Ме-нің ойымша, біз жақсы википедикпіз. Яғни Википедия сайтына кірсеңіз, кез келген нәрсеге түсінік бар. Арғы тео-риясына тереңдемесе де. Бізде де сол, адамдардың таным көкжиегі кең. Кез келген тақырыпқа әңгіме қозғай қал-саң, еркін сөйлей кетеді, әр салаға түсі-нігі бар. Ал американдықтар өзге сала-ға уақытын жұмсамайды, тек өз сала-сын ғана қаузай береді. Сол әр сала-ның мықтыларын ортақ іске жұмылды-ру – басшыларының міндеті. Сонда ға-на жұмыс ілгері басады. Оларда да та-ныстыққа сүйеніп қызметке орналасу бар, алайда сол адамдардың өзінде ты-рысу өте күшті. Өмір сүруге икемді. Біз тек білім алып келмедік, мәселеге дұ-рыс қарауды үйрендік деп санаймын.
Адамдардың қарым-қатынасы бас-қашалау. Ара қашықтық ұстайды. Тіпті ата-анамен де. Көшеде біреумен көзің түйісіп қалса, міндетті түрде сәлемдесе-ді, яғни жаман пиғылы жоқтығын білді-реді. Дос сияқты көрінеді. Басында бей-таныс адамдардың амандасқаны бізге біртүрлі көрінгенмен, оған да үйрендік. Достығы да бізден өзгешелеу. Олардың гольф ойнайтын, барға баратын, бірге оқитын досы болады. Яғни қызығушы-лығына байланысты бөлек-бөлек дос-тары бар. Шын достар болар, бірақ біз-дегідей ашық болып көрінбеді.
– Адами құндылықтары не? Нені үйренсек болады?
– Менталитеттері басқаша. Мыса-лы, көшеде қоқыс лақтырсаң, көрген кісі соны полицияға хабарлауды аза-маттық міндеті санайды. Яғни қоғам-дық тазалықты сақтауға үлесімді қос-тым деп есептейді. Иттерін қыдыртқан-да қолдарына пакет алып, оның жүр-ген жерін тазалап жүреді. Заң бұзыл-майды. Адамдар тәртіпке бағынады. Күнделікті өмірде оны бұзуға ешкім ты-рыспайды да, ондай көріністі көрген жоқпыз. Қоқысты арнайы ыдыстарға ерінбестен әйнегін, қағазын, басқа қал-дықты бөлектеп салады. Тіпті айран-ның ыдысын қоқысқа ішін шайып ба-рып тастап жатқанын көрдік. «Тазалай-тын адамға оңай болсын» дейді. Яғни өзгенің еңбегін қатты құрметтейді. Елге келгеннен кейін бес жасар балам қо-лындағы кәмпитінің қағазын салатын қоқыс жәшігін іздеп, біршама жер шар-лағаны бар. Яғни бізге де тәртіпке тәр-биелеуімізге болады. Бұрын маған да қоғамдық көліктен аялдамаға түскен адамдардың билетін жәшікке емес, жер-ге тастай салуы қалыпты жағдай көрі-нетін... Оларда “Жедел жәрдемді” шақы-рудың өзі 500 доллар тұрады. Бізде бә-рі тегін бола тұра, медицинамызды жа-мандай береміз ғой. Дәрігерлеріміз со-ңына дейін емдемесе де, үйге келіп, ал-ғашқы көмегін жасап, әйтеуір, өлтірмей-ді ғой. Бес жүз доллар емес, бес мың теңге қылса ғой, халық жаппай қарсы шығар еді. Оларда сондай қаржының бөлінуінен де медицина мықты дамы-ған. Жеке балабақшаларға бала беру құны – мың доллар. Яғни адамдар жақ-сы өмір сүруге тырысады. Үй болудан бұ-рын жағдайын жасап алады. Мектеп жа-сында да жұмыс істеп, ақша табады. Студенттер ата-анасы тұратын қалада пәтер жалдап тұра береді. Ата-анасы дүниеден өтіп жатқанда бармай жатқа-нын да көрдік. Бұл жағы біз үшін жат. Басты құндылықтары да тәуелсіздік, яғни ешкімге бағынбай, өзін-өзі қамту сияқты. Сосын тағы бір құндылығы – ел-жандылығы. Отыз жыл қоқыс жинау-шы болса да, есепші болса да, елге қыз-мет еттім, пайдамды тигіздім деп, соны мақтаныш сезіммен айтады.
– Сондай елшіл болу неден деп ой-лайсыз?
– Оларда БАҚ-тың рөлі өте зор, оған қатты сенеді. Елінің барлық ішкі-сыртқы саяси қадамын құптап, қолдап отырады. Себебі халықты соншалық деңгейде сендіре біледі.
– Еліміздің мұнай саласындағы қазақ жастарының үлесі қандай? Бұл мамандықты таңдағысы кеп жүрген жастарға не айтар едіңіз?
– Қазір үлесі басым. Әсіресе, ұлттық компанияларда қызмет жасауға талпы-натындардың көбейгені қуантады. Са-лаға қызығатын жасөспірімдер мектеп жасынан-ақ алдына мақсат қойып, әлем-нің мұнайлы елдерінің тілін меңгергені дұрыс. Бір кездері көбі аудармашы бо-луға ұмтылды. Себебі оған сұраныс бо-латын. Бүгінде мамандардың көбі өзге тілде сөйлей алады. Сондықтан шетел-дік компаниялар жұмысқа аларда бұл жағына қатты мән береді, маманның қасына жалақы төлеп, тілмәш ұстау олар үшін тиімсіз. Яғни біліміңіз мықты бола тұра, оны жұмыс берушіге сұхбат кезін-де жеткізе алмайсыз ба, біліктілігі күш-ті болмаса да, олармен еркін сөйлескен адам бос жұмыс орнына таңдалуы мүм-кін. Ал «Болашақ» бағдарламасымен ше-телде білім алғысы келіп жүргендерге айтарым, еліміздің мұнай саласындағы нақты бір мәселені шешудің жолын із-деп барғаны өте жақсы. Ол елге де пай-да, әрі өзі де саланың қиын мәселеле-рін шешудің жолын білетін сұраныста-ғы маманға айналады.
* * *
Тілектің жұбайы Лунара да АҚШ-та білім алды. «Менің оқуымды жолда-сым төледі. Техаста тұрғанда адамдар-мен көбірек сөйлесіп, тіл білімімді же-тілдірдім. Колорадоға келгенде бала-мыз екі жасқа толып, балабақшаға бер-дік. Қолым босағасын колледжге тап-сырдым. Тілді меңгеру алты деңгеймен өлшенсе, менің сөйлеуім соның бесін-шісімен бағаланды. Бір семестрде екі деңгейді меңгеріп, сертификат алдым. Сол кезде тағы бір кішкентайымыз дү-ниеге келді», - дейді Лунара.
«Біз мемлекеттік бағдарлама арқы-лы шетелдің тұрмыс-салтын көрдік, бі-лімін алдық. «Болашақпен» білім алған-дар жақсы аралас-құралас болып кет-тік. Елдің әр шетінде жүрсек те, бір қа-лада болсақ та, бір-бірімізге қызметте көмегіміз үлкен. Бәріміздің де мақса-тымыз – елге пайдамызды тигізу» дей-ді мұхиттың ар жағына білім қуып ба-рып қайтқан жұп Тілек пен Лунара.

Нұрлыбек РАХМАН,
Орал қаласы